ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ
Η
αισθητηριακή ολοκλήρωση (όρος που αρχικά χρησιμοποιήθηκε από την A.J.Ayres, OT,
PhD1979) είναι μία φυσιολογική νευρολογική διαδικασία, η βασική και κορυφαία
ανθρώπινη λειτουργία της οργάνωσης του αισθητηριακού ερεθίσματος ώστε να
μπορέσει να χρησιμοποιηθεί. Μέσω της αισθητηριακής ολοκλήρωσης τα μέρη του
νευρικού συστήματος εργάζονται μαζί ώστε το άτομο να γίνει ικανό να αντιδράσει
μέσα στο περιβάλλον του. Οι αισθήσεις λοιπόν εργάζονται μαζί ώστε να
καταγράψουν, να συγκρίνουν και να οργανώσουν τα αισθητηριακά εισερχόμενα και να
δώσουν λογική αντίδραση. Χάρις στην αισθητηριακή ολοκλήρωση μπορούμε να
δράσουμε και αντιδράσουμε αποτελεσματικά σε καταστάσεις, να παίξουμε, να
μάθουμε, να κάνουμε φίλους, να μείνουμε μακριά από επικίνδυνες καταστάσεις.
Εκδηλώνεται
στο Κ.Ν.Σ. (νεύρα, σπονδυλική στήλη και εγκέφαλο-φλοιός και υποφλοιός),σε μία
καλά ισορροπημένη αμοιβαία προώθηση, επεξεργασία και ρύθμιση. Χρησιμεύει στο να
κάνει ικανό το άτομο μέσω του συντονισμού των αισθήσεων να επιβιώνει, να
αποκτήσει την αίσθηση και το νόημα του κόσμου και να αντιδρά με το περιβάλλον
με σκόπιμους τρόπους. Συμβαίνει αυτόματα καθώς το άτομο προσλαμβάνει αισθήσεις
μέσω των αισθητηριακών υποδοχέων που περιλαμβάνουν το δέρμα, τον έσω ου τους
μυς και αρθρώσεις (βασικά συστήματα) και οφθαλμούς, αυτί, στόμα, μύτη
(δευτερεύοντα συστήματα). Ξεκινά από την ενδομήτριο ζωή και συνεχίζει να
αναπτύσσεται κατά την παιδική ηλικία με τις περισσότερες λειτουργίες να έχουν
εγκατασταθεί μέχρι την εφηβεία. Οι αισθητηριακές εμπειρίες εμπεριέχουν την αφή,
την κίνηση, την αίσθηση του σώματος, την ισορροπία, την όραση, την ακοή, την
γεύση και όσφρηση και την αίσθηση της βαρύτητας.
Η
αισθητηριακή ολοκλήρωση προωθεί μία επεξεργασία για ανώτερες και πιο περίπλοκες
μαθήσεις και συμπεριφορές. Για τα περισσότερα παιδιά η αισθητηριακή ολοκλήρωση
αναπτύσσεται ομαλά μέσα από το παιχνίδι και τις ελεύθερες δραστηριότητες. Η
ικανότητα του σχεδιασμού μίας κίνησης, της επεξεργασίας των αισθητηριακών
μηνυμάτων, της συγκέντρωσης, της οργάνωσης και της οργανωμένης εκτέλεσης,
έρχονται αυτόματα στα παιδιά ως μία φυσική εξέλιξη της ωρίμανσης του εγκεφάλου.
Στην πρώτη βρεφική ηλικία
εκδηλώνεται με την ικανότητα του οργανισμού για αυτόματες λειτουργίες
(θερμοκρασία, πίεση αίματος, καρδιακός ρυθμός, κύκλοι ύπνου/ξυπνήματος,
αναπνοή, κύκλος κενώσεων, θρέψη, ολοκληρωμένη νευρική λειτουργία, ενδοκρινή και
εξωκρινή συστήματα), μυϊκό τόνο, διατήρηση κατάστασης και σύστημα ελέγχου
επιβίωσης. Στην βρεφική ηλικία με την ικανότητα για οργανωμένα
εξερχόμενα (συγχρονισμός κατάποσης/ρουφήγματος/αναπνοής), επιλεκτική προσοχή, οπτικό-έλεγχο/αναζήτηση/κατεύθυνση,
προσαρμοστική κίνηση, ικανότητα να κατακτά, διατηρεί και να αλλάζει κατάλληλα
καταστάσεις, στην στοματική λειτουργία (χρήση γεύσης, υφής, θερμοκρασίας,
ρούφηγμα, κατάποση, φύσηγμα, δάγκωμα, μάσηση, γλύψιμο, στην χρήση των άνω άκρων
(χρήση φορμών, μεγεθών, υφών, θερμοκρασιών, κινητικά πρότυπα), στην χρήση
κινητικών προτύπων και προγραμματισμό κίνησης, στις κινήσεις (σπρώξιμο,
τράβηγμα, σήκωμα, μεταφορά, αγκάλιασμα, τρακάρισμα, κούνημα, στροφή) και στις
κατευθύνσεις (οριζόντια {ανάσκελα, μπρούμυτα}, κάθετα, διαγώνια, ανάποδα, προς
τα πίσω). Στην προνηπιακή και νηπιακή ηλικία η οργάνωση όλων των
προηγούμενων οδηγεί στην ουσιαστικά φλοιώδη πια ικανότητα για πρόθεση,
διατηρούμενη προσοχή, εργαζόμενη μνήμη, επιλογή στόχου, εναλλακτικότητα πλάνων,
σχεδιασμό, φορμάρισμα στρατηγικών, εκτέλεση μίας στρατηγικής, αξιολόγηση μίας
στρατηγικής, αυτό–καθοδήγηση, επίλυση προβλημάτων, εθελοντική, στηριζόμενη σε
στόχο συμπεριφορά, χρήση ομιλίας για οργάνωση, αναγνώριση ανάγκης να αλλάξει
κάτι ή να παραμείνει ίδιο και οργάνωση χώρου, χρόνου, δραστηριότητας,
περιβάλλοντος. Για να φτάσουμε στην ακαδημαϊκή ηλικία όπου το παιδί θα πρέπει
πια να είναι ικανό για πολύπλοκες κινητικές δράσεις, ανώτερες γνωστικές
δεξιότητες, οργάνωση συμπεριφοράς, αναγνωστικές δεξιότητες, γραπτή έκφραση,
έλεγχο εαυτού, υπακοή σε κοινωνικές δομές, ανεξάρτητη εργασία και ακαδημαϊκή
επίδοση.
ΠΟΙΑ ΠΑΙΔΙΑ
ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ
Τα παιδιά που
χρειάζονται Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι αυτά που εμφανίζουν :
Α.
Επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες :
Α1.Στερεοτυπικές
αυτοερεθιστικές κινήσεις : φτερούγισμα των χεριών ή των δαχτύλων, πήδημα πάνω
κάτω, περιστροφές γύρω από τους εαυτούς τους, περπάτημα στις μύτες των ποδιών,
λικνίσματα, περίεργες εκφράσεις προσώπου, σκίζουν χαρτιά, ξηλώνουν ρούχα.
Α2.Ενασχόληση κατ’
επανάληψη με αισθητηριακά ερεθίσματα: γλείφουν ή βάζουν στο στόμα μη φαγώσιμα
αντικείμενα, οσμίσεις, χτυπούν επιφάνειες για να ακούσουν τον ήχο, προσκόλληση
- επίμονο κοίταγμα σε λαμπερά φώτα ή αντικείμενα, κοιτάζουν αντικείμενα από
διαφορετικές γωνίες, περιστρέφουν αντικείμενα, λικνίζουν τα χέρια τους κοντά
στα μάτια τους, αναβοσβήνουν τα φώτα, παίζουν με το νερό.
Α3.Τελετουργικές
ρουτίνες: εκτελούν μια σειρά πολύπλοκων κινήσεων πριν ενασχοληθούν με κάτι,
τοποθετούν αντικείμενα σε σειρά στο χώρο με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο
Α4.Εμμονή στη
σταθερότητα και στην ομοιογένεια: προσκολλώνται σε αντικείμενα που αρνούνται να
αποχωριστούν ακολουθούν συγκεκριμένη διαδρομή για να πάνε κάπου θέλουν να
κάθονται στην ίδια θέση στο τραπέζι και στην ίδια καρέκλα, συλλέγουν όμοια
αντικείμενα (πχ καπάκια), θέλουν να τρώνε πάντα τα ίδια φαγητά, βλέπουν τα ίδια
βίντεο, ακούν τα ίδια μουσικά κομμάτια .
Α6.Ασυνήθιστα ή
περιορισμένα ενδιαφέροντα: προσκολλώνται σε συγκεκριμένα αντικείμενα, έμμονη
καλλιέργεια ειδικών ενδιαφερόντων, (πχ συλλογές καρτών ΟΤΕ, χάρτες, ρολόγια,
δρομολόγια τρένων, μπουκάλια κολόνιας, internet, ημερολόγια κλπ).
Β. Διαταραχές στο
φαγητό: δυσκολίες στην μάσηση στερεάς τροφής, στοματική υποτονία– σιελλόροιες,
κακοί ρυθμοί συντονισμού κατάποσης με αναπνοή (πνίγονται), τρώνε πολύ
συγκεκριμένα φαγητά (ιδιαίτερου χρώματος, υφής, οσμής),τρώνε υπερβολικές
ποσότητες φαγητού ή υγρών, δεν τρώνε καθόλου
Γ. Διαταραχές στον
ύπνο: ρυθμιστικές δυσκολίες ύπνου (ανήσυχος ύπνος, ξυπνούν τη νύχτα, ξυπνούν
πολύ νωρίς),δυσκολίες αποχωρισμού από το γονεικό κρεβάτι.
Δ . Φοβίες για
αβλαβή πράγματα αλλά απουσία αίσθησης των πραγματικών κινδύνων : συχνά
φοβούνται μη φοβικά πράγματα (πχ να μπουν στο λεωφορείο, τη βροχή, τα πουλιά
κλπ), από την άλλη μεριά, δεν έχουν την αίσθηση του κινδύνου διανύοντας έναν
δρόμο, περνώντας δίπλα από αυτοκίνητο, όταν σκαρφαλώνουν ψηλά, όταν πλησιάζουν
καυτές επιφάνειες με αποτέλεσμα να χρειάζονται συνεχή επιτήρηση.
Ε. Έλλειψη
συγκέντρωσης προσοχής και υπερδραστηριότητα: δείχνουν ανησυχία και υπερδιέγερση
και περιφέρονται άσκοπα, δε μπορούν να συγκεντρωθούν σε μία δραστηριότητα,
προσκολλώνται σε δραστηριότητα, δεν μεταφέρουν την προσοχή τους σε άλλη
δραστηριότητα, δεν αποκολλώνται από τις αυτοερεθιστικές συμπεριφορές τους.
ΣΤ. Προκλητικές
συμπεριφορές στην κοινότητα : έλλειψη πραγματολογικών στοιχείων στην
συμπεριφορά τους (πχ επιθετικότητα, μπορεί να
ξαπλώνουν στη μέση
του δρόμου, μπορεί να αρπάζουν ή να ρίχνουν πράγματα από τα ράφια των μαγαζιών,
βγάζουν τα ρούχα τους σε δημόσιους χώρους, επαναλαμβάνουν στερεοτυπικά «άσεμνες
λέξεις»).
Ζ. Συμπεριφορές
που ενέχουν κίνδυνο για τον εαυτό τους , τους άλλους και το περιβάλλον :
Ζ1.Κρίσεις–εκρήξεις
θυμού (tantrums): έντονα συναισθηματικά ξεσπάσματα που μπορεί να συνοδεύονται
από δυνατές φωνές, δαγκώματα, γρατσουνίσματα, γροθιές, κλωτσιές κλπ
Ζ2.Αυτοτραυματισμοί:
αυτογρατζουνίσματα, χτύπημα του κεφαλιού, δάγκωμα των δαχτύλων ή των καρπών,
τράβηγμα μαλλιών, πρόκληση εμετού κλπ.
Ζ3.Καταστροφή
αντικειμένων ή ενασχόληση με τις απλές ιδιότητες των πραγμάτων: π.χ .σκίζουν
χαρτιά, ρίχνουν αντικείμενα στο πάτωμα για να κάνουν θόρυβο, αδειάζουν
συρτάρια, τραβούν πρίζες, σκορπίζουν μολύβια στο πάτωμα, ανοίγουν ντουλάπια
κλπ.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Πριν γίνει η παρέμβαση θα πρέπει να γίνει η αξιολόγηση του παιδιού. Εάν
υπάρχουν ενδείξεις ότι ένα παιδί αντιμετωπίζει κάποια διαταραχή στην
αισθητηριακή ολοκλήρωση, θα πρέπει να αξιολογηθεί από εξειδικευμένο στην
αισθητηριακή ολοκλήρωση Εργοθεραπευτή (θα πρέπει να φέρει τον τίτλο του
εξειδικευμένου στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση θεραπευτή). Σε πολύ μεγάλο βαθμό
βασιζόμαστε στην παρατήρηση (clinical observations) αφού πολύ συχνά τα παιδιά
με αισθητηριακές δυσκολίες δεν έχουν την προσοχή, κατανόηση και κινητοποίηση
για να ακολουθήσουν στανταρισμένες οδηγίες (E.Yack 2004). Βασική αρχή που όλα
αυτά θα στηριχτούν: «Βλέπω κίνηση σκέφτομαι αίσθηση» (Ayres 1979).
Πολλά
παιδιά δείχνουν αυτές τις ενδείξεις για διάφορους λόγους. Κάποιες τέτοιες
συμπεριφορές είναι κατάλληλες για κάποιες ηλικίες. Όλα τα μικρά παιδιά είναι
παρορμητικά και διασπαστικά. Όμως ένα παιδί με δυσκολίες αισθητηριακής
ολοκλήρωσης έχει πολύ εμφανείς προσαρμοστικές δυσκολίες σε καθημερινές
δεξιότητες επιδεικνύοντας συνεχώς αδικαιολόγητα μη κατάλληλες για την ηλικία
τους συμπεριφορές.
Ο
εξειδικευμένος στην μέθοδο Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης Εργοθεραπευτής, θα οδηγήσει
το παιδί μέσα από ειδικές κατευθυνόμενες δραστηριότητες που αναπτύσσουν και
ρυθμίζουν τις ικανότητές του στο να αντιδρά σωστά στους αισθητηριακούς
ερεθισμούς δίνοντας μία οργανωμένη και επιτυχημένη προσαρμοστική αντίδραση.
Βασική αρχή της παρέμβασης είναι οι δραστηριότητες αυτές να είναι ευχάριστες
για το παιδί, κατευθυνόμενες από το ίδιο και ταυτόχρονα να έχουν σαφή
στοχοκατευθυνόμενο προσανατολισμό (όσον αφορά τον ρυθμό, την κατεύθυνση και την
ένταση του παρεχόμενου ερεθίσματος) στις δυσκολίες του. Το πρόγραμμα αρχικά
είναι απόλυτα εξατομικευμένο, ενώ στην πορεία για την επίτευξη της γενίκευσης
των δεξιοτήτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί και προσεχτικά σχεδιασμένο ομαδικό πρόγραμμα.
Σαν πρώτη αρχή της παρέμβασης είναι ότι πρώτα παρεμβαίνουμε στο σύστημα
αξιολόγησης του παιδιού (μείωση ευαισθησίας) και μετά στο σύστημα διάκρισης
(σύστημα καταγραφής).
Τα
υλικά που χρησιμοποιούνται συνήθως ποικίλλουν και απευθύνονται σε όλο το φάσμα
του αισθητηριακού ερεθισμού (πολυαισθητηριακά παιχνίδια, μπάλες, στρώματα,
αιώρες, πλατφόρμες, ρολό, ακουστικά, βαράκια, υλικά δόνησης, παιχνίδια υφών,
λίκρες κλπ).
Ο
στόχος δεν είναι η εκπαίδευση σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα, αλλά η
δυναμική προσέγγιση στα αίτια που προκαλούν την δυσκολία στο να επιτευχθεί αυτή
η δραστηριότητα. Η θεραπεία της κίνησης, της συγκέντρωσης, η γυμναστική και το
παιχνίδι είναι απλά κάποια αποσπασματικά παραδείγματα αντιμετώπισης και όχι η
ουσία της θεραπείας μέσω της μεθόδου της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης. Στόχος
είναι η δημιουργία περιβαλλόντων και η χρήση παιχνιδιών και τεχνικών από τον
θεραπευτή και την οικογένεια ώστε να βοηθηθεί το παιδί να ξεπεράσει τις
δυσκολίες του στην αισθητηριακή ολοκλήρωση και να προχωρήσει πιο ήρεμα και
λειτουργικά στην κατάλληλη για την περίσταση προσαρμοστική αντίδραση.
πηγή:http://www.specialeducation.gr/files4users/files/pdf/ais8HtiriakH_oloklHrwsH.pdf
